Ρεπορτάζ: Xρήστος Μαζάνης
Δέος και θαυμασμό σε όλη την αρχαιολογική κοινότητα προκαλούν τα νέα ευρήματα του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης, που είδαν το φως της δημοσιότητας την Κυριακή. Το ψηφιδωτό δάπεδο πίσω από τoν χώρο των Καρυάτιδων είναι μοναδικό, ενώ, σύμφωνα με διακεκριμένους αρχαιολόγους που μίλησαν στο zougla.gr, θα δώσει περισσότερα στοιχεία για την ταυτότητα του νεκρού ή των νεκρών. Αν και από την πλευρά κάποιων επιστημόνων υπάρχει ακόμα επιφυλακτικότητα στο να κάνουν δηλώσεις, φαίνεται ότι υπάρχει ένα σημείο στο οποίο πολλοί συμφωνούν. Κι αυτό αφορά τον συμβολισμό του Ερμή ως ψυχοπομπού.
Ωστόσο, εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι στον τάφο της Περσεφόνης στις Αιγές, υπάρχει μία αναπαράσταση η οποία φέρεται να παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το συγκεκριμένο ψηφιδωτό!
Αδιαμφισβήτητα λοιπόν, ο Ερμής, ο οποίος απεικονίζεται και στο ψηφιδωτό της Αμφίπολης, θεωρούνταν πως οδηγούσε τις ψυχές στον Κάτω Κόσμο, δηλαδή στον Άδη. Σύμφωνα όμως με κάποιους ερευνητές και ιστορικούς, ο Ερμής οδηγούσε και άρμα θεοτήτων.
Το ποιος είναι τελικά ο δαφνοστεφανωμένος άνδρας πάνω στο άρμα στο εσωτερικό του ταφικού μνημείου στον λόφο Καστά, αλλά και το τι κρύβεται στον επόμενο χώρο θα το διαπιστώσει η αρχαιολογική έρευνα, η οποία συνεχίζεται. Η κεντρική παράσταση πάντως απεικονίζει άρμα σε κίνηση που σύρεται από δύο λευκά άλογα και το οδηγεί γενειοφόρος άνδρας με στεφάνι δάφνης στο κεφάλι. Μπροστά από το άρμα απεικονίζεται ο θεός Ερμής ως ψυχοπομπός, ο οποίος φορά πέτασο, μανδύα, φτερωτά σανδάλια και κρατά κηρύκειο. Η σύνθεση έχει κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά.
(Ερμής Πετασοφόρος Ψυχοπομπός – Μακεδονικό 325 300 π.Χ. Αμφίπολη τύμβος Καστά)
Τι λέει η μυθολογία για τον Ερμή που έφερνε τους νεκρούς στον Κάτω Κόσμο
Ο Ερμής, γνωστός και με το επικό Ερμείας, είναι ένας απ’ τους παλαιότερους θεούς με γνήσια ελληνική λαϊκή καταγωγή. Κατά τη μυθολογία, γεννήθηκε σε μια σπηλιά στην Κυλλήνη (στο σημερινό όρος Ζήρια) της Κορινθίας, από τον Δία και την πανέμορφη νύμφη Μαία, την κόρη του Άτλαντα.
(Πολλές είναι οι αρχαίες πηγές που παρουσιάζουν τον Ερμή συνδεδεμένο με καθαρά χθόνιες θεότητες, όπως είναι η Δήμητρα, ο Πλούτων, ο Τροφώνιος κ.ά.)
(Ο ψυχοπομπός Ερμής σε αγγειογραφίες εμφανίζεται να επαναφέρει στον Επάνω Κόσμο τη βασίλισσα του Άδη, την Κόρη Περσεφόνη)
Στον Όμηρο μνημονεύεται με το αρχαιότερο όνομά του Ερμής ο Κυλλήνιος, αλλά και με τους επιθετικούς προσδιορισμούς «εύσκοπος αργεϊφόντης», «διάκτορος», δηλαδή ψυχοπομπός. Στον Όμηρο χρησιμοποιούνται συχνότερα τα επίθετα «χρυσόραβδος» και «αγγελιοφόρος», ενώ στον Ησίοδο αποκαλείται «ξακουστός κήρυκας των θεών» και «προστάτης των βοσκών και των αιγοπροβάτων».
Η μυθολογία αναφέρει ότι αμέσως μετά τη γέννησή του επινόησε και κατασκεύασε την πρώτη λύρα και έδειξε, από τη βρεφική του ακόμη ηλικία, την επιδεξιότητά του να μπορεί να κλέβει ακόμη και τα βόδια του Απόλλωνα.
(Ερμής σε ζωγραφική αγγείου από την Ν.Δήλο 450-400 π.Χ.)
(Βυζαντινό μωσαϊκό του 5-6 αι μ.Χ.)
Ο Ερμής, όπως και ο Προμηθέας, επειδή ανακάλυψε τη φωτιά και τα πυρεία, και συγχρόνως τη θυσία, προφανώς μια θυσία για το δωδεκάθεο, θεωρείται κατά βάση «ένας ανταγωνιστής του δόλιου πυρφόρου Προμηθέα».
Μολονότι στην επική ποίηση φαίνεται να έχει βοηθητική θέση έναντι των άλλων ολύμπιων θεών, πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε τόσο πολυσχιδή θεότητα, ώστε κάλυπτε σχεδόν κάθε εκδήλωση της ζωής. Είναι ο πλέον πολυάσχολος θεός, καθώς έχει πολλά καθήκοντα στον Επάνω Κόσμο: κατ’ αρχάς είναι ο αγγελιοφόρος του Δία, είναι επίσης θεός των διασταυρώσεων των δρόμων και των ορίων-συνόρων (Ερμής Τρικέφαλος ή Τετρακέφαλος), προστάτης των θυρών των σπιτιών και των πυλών των ναών (Πύλαιος και Προπύλαιος Ερμής), θεός των γραμμάτων και της ρητορικής (λόγιος Ερμής), προστάτης των αθλητών και των αγώνων (αγώνιος Ερμής), προστάτης των εμπόρων (αγοραίος και κερδώος Ερμής). Μάλιστα προστάτευε όχι μόνο το θεωρούμενο σήμερα ως νόμιμο, αλλά και το τυχαίο εύρημα, το λεγόμενο έρμαιον, που σημαίνει «δώρο του Ερμή», δηλαδή το θεόσταλτο δώρο (εξ ου και Ερμής Τύχων) ή το απροσδόκητο πολύτιμο εύρημα ή ακόμη και το προϊόν κλοπής ή αρπαγής (εξ ου και άναξ φηλητών ή δόλιος ή ληιστήρ Ερμής).
O τάφος της Περσεφόνης στις Αιγές και οι ομοιότητες
Όπως ανέφεραν αρχαιολόγοι στο zougla.gr, στις Αιγές και συγκεκριμένα στον τάφο της Περσεφόνης υπάρχει μια παράσταση η οποία φέρεται να έχει κάποιες ομοιότητες με αυτήν του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης.
(Παράσταση που βρίσκεται στον τάφο της Περσεφόνης στις Αιγές)
Τι αναφέρει η αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη για τον τάφο της Περσεφόνης στις Αιγές
Όπως αναφέρει η διευθύντρια της ΙΖ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, υπεύθυνη για τον αρχαιολογικό χώρο των Αιγών, Αγγελική Κοτταρίδη, πρόκειται για «τάφο χτισμένο με ιδιαίτερη προσοχή από μεγάλους πώρινους γωνιόλιθους, με διαστάσεις 3Χ4,5 μ. κι είναι ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία του είδους του που έχουν βρεθεί, ωστόσο παρά το μέγεθός του το μνημείο δεν έχει πρόσοψη και κανονική είσοδο και εξακολουθούσε να λειτουργεί σαν υπόγεια θήκη, όπου η ταφή έγινε από πάνω.
Ο τάφος είχε συληθεί πιθανότατα από τους Γαλάτες που λεηλάτησαν την βασιλική νεκρόπολη των Αιγών. Η λιγοστή κεραμική που βρέθηκε μέσα σ’ αυτόν δείχνει πως χρονολογείται γύρω στο 350 π.Χ.
Το μνημείο ανήκε σε μια νεαρή γυναίκα περίπου 25 χρονών που πρέπει να πέθανε στη γέννα και θάφτηκε εδώ μαζί με το βρέφος της. Τα οστά ενός άντρα που υπήρχαν μέσα στα πεσμένα χώματα, από τον τρόπο και τη θέση που βρέθηκαν, φαίνονται να σχετίζονται με την μεταγενέστερη τυμβωρυχία, πράγμα όχι ασυνήθιστο στη νεκρόπολη των Αιγών.
Η γειτνίαση του τάφου της με εκείνον του Φιλίππου Β΄ δείχνει πως η γυναίκα αυτή θα πρέπει να ήταν μια από τις επτά συζύγους του βασιλιά, πιθανότατα η Νικησίπολις από τις Φερές, η μητέρα της Θεσσαλονίκης».
Το διακοσμητικό πλαίσιο του ψηφιδωτού και η ασπίδα του Φιλίππου
Υπάρχει ακόμα μια παρατήρηση που επισημαίνουν στο zougla.gr ιστορικοί και ερευνητές. Στο ανάκτορο των Αιγών υπάρχει ένα διακοσμητικό πλαίσιο στην ασπίδα του Φιλίππου το οποίο φέρεται να μοιάζει με αυτό του ψηφιδωτού της Αμφίπολης.
(Το διακοσμητικό πλαίσιο του ψηφιδωτού της Αμφίπολης)
(Η ασπίδα του Φιλίππου)
Δείτε το οδοιπορικό του zougla.gr και ξεναγηθείτε στον αρχαιολογικό χώρο των Αιγών:
Στους τάφους των Μακεδόνων βασιλιάδων
Διακεκριμένοι αρχαιολόγοι και ερευνητές μιλούν στο zougla.gr για τα νέα ευρήματα
Η ηλεκτρονική μας εφημερίδα συνομίλησε με διακεκριμένους ιστορικούς ερευνητές και αρχαιολόγους, οι οποίοι εξέφρασαν μεταξύ άλλων τον θαυμασμό τους για τα νέα ευρήματα, ενώ κάποιοι από αυτούς εξήγησαν και τον συμβολισμό του συγκεκριμένου ψηφιδωτού.
«To ψηφιδωτό θα δώσει νέα σημαντικά στοιχεία για το ταφικό μνημείο»
Ο διακεκριμένος ιστορικός-ερευνητής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Μελετών Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αλεξάνδρειας Χάρης Τζάλας ανέφερε στο zougla.gr πως αυτή η νέα ανακάλυψη είναι πάρα πολύ σημαντική και θα βοηθήσει στη χρονολόγηση όλου του μνημείου. Όπως υποστήριξε: «Ένα ψηφιδωτό με βότσαλα είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Πρέπει η ανασκαφέας να είναι πολύ ικανοποιημένη, διότι το εύρημα αυτό θα δώσει πολλές σημαντικές πληροφορίες. Η παράσταση πρέπει να μελετηθεί. Δεν είναι συνηθισμένο να έχουμε σε τάφους τόσο μεγάλες παραστάσεις και ψηδιφωτές. Αυτό είναι κάτι ξεχωριστό». Όσον αφορά τον συμβολισμό του Ερμή ως ψυχοπομπού, ο κ. Τζάλας προσθέτει:«Στις παραστάσεις έχουμε την απαγωγή της Περσεφόνης σε διάφορους τάφους στην Αλεξάνδρεια. Είναι ό,τι έχει σχέση με την ψυχή που φεύγει, που πάει παραπέρα. Αυτά είναι μοτίβα νεκρικά και συνηθισμένα».
«Η μορφή με τη γενειάδα υποθέτω ότι είναι ο νεκρός»
«Είναι συγκλονιστική αυτή η εικόνα που βλέπουμε. Είναι ένα θαυμάσιο ψηφιδωτό και είναι πολύ συμβολικό. Ο Ερμής είναι ο θεός που μεταφέρει τις ψυχές στον Άδη και υποθέτω ότι και η άλλη μορφή με τη γενειάδα πρέπει να είναι ο νεκρός. Άρα πλησιάζουμε στη λύση του μυστηρίου» λέει στο zougla.gr η διακεκριμένη αρχαιολόγος Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα. Παράλληλα επισημαίνει: «Έχουμε πάντως την παράσταση με τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη σε μακεδονικό τάφο στη Βεργίνα. Είναι μια παράσταση που μας οδηγεί στον συμβολισμό της ζωής μετά τον θάνατο».
Ο Ερμής της Αρχαίας Μεσσήνης
Ο αρχαιολόγος Πέτρος Θέμελης, μιλώντας στο zougla.gr, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων και στο άγαλμα του Ερμή ως ψυχοπομπού που έχει βρεθεί στην Αρχαία Μεσσήνη. «Της Μεσσήνης ο Ερμής, σε μαρμάρινο άγαλμα εικονιζόμενος, ήτανε ψυχοπομπός. Κρατούσε στο δεξί του χέρι το κηρύκειο, το σύμβολό του, και οδηγούσε τις ψυχές των νεκρών στον άλλον κόσμο, οι οποίες απεικονίζονται καμιά φορά ως θνητοί, πάνω σε άρμα. Κάποιες φορές όμως ο Ερμής οδηγεί και άρμα θεοτήτων» αναφέρει.
(Ο Ερμής της Μεσσήνης απεικονίζεται στη θέση όπου αποκαλύφθηκε)
«Πρέπει να ανοίξει ο τάφος για να μάθουμε τον νεκρό»
Ο Βασίλειος Πετράκος, αρχαιολόγος, ακαδημαϊκός και γενικός γραμματέας της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, μιλώντας στο zougla.gr εμφανίστηκε επιφυλακτικός όσον αφορά τον νεκρό. Όπως δήλωσε: «Ο Ερμής έπαιρνε τις ψυχές και τις πήγαινε στον Άδη. Το ψηφιδωτό αυτό εικονογραφεί το ταξίδι του νεκρού. Το ποιος είναι ο νεκρός θα το δούμε όταν ανοίξει ο τάφος. Το άρμα πάντως δείχνει έναν πλούτο».
«Στο ψηφιδωτό απεικονίζεται ο νεκρός»
Ο Μιχάλης Τιβέριος, ακαδημαϊκός και καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, δήλωσε πως «σε αυτό το ψηφιδωτό απεικονίζεται ο νεκρός, ο οποίος βρίσκεται πάνω στο άρμα, και ο Ερμής τον οδηγεί στον κάτω κόσμο». «Ο Ερμής ο ψυχοπομπός απαντά σε μακεδονικούς τάφους και γενικά σε τάφους. Σε ψηφιδωτό όμως, είναι το πρώτο που ξέρουμε. Είναι ένας μακεδονικός τάφος πρωτόγνωρης μορφής. Το ψηφιδωτό αυτό εικονίζει τη μεταφορά του κατόχου του τάφου στον Κάτω κόσμο από τον Ερμή» πρόσθεσε ο καθηγητής.
«Ο νεκρός επέλεξε για τον τάφο του ένα θέμα μυθολογικό»
Η αρχαιολόγος Ευτέρπη Μαρκή, πρώην συνεργάτιδα του αείμνηστου Δημήτρη Λαζαρίδη, σε δηλώσεις της στην ηλεκτρονική μας εφημερίδα δηλώνει ενθουσιασμένη από τα νέα ευρήματα στον λόφο Καστά. «Αδιαμφισβήτητα ο Ερμής είναι ψυχοπομπός, δηλαδή αυτός που συνοδεύει τους νεκρούς. Απ’ ό,τι είδα, ο άνδρας ο οποίος βρίσκεται πάνω στο άρμα πρέπει να είναι κατά πάσα πιθανότητα ο νεκρός. Δαφνοστεφανωμένος και ο Ερμής που τον οδηγεί στον Άδη. Στοιχεία για τον Ερμή έχουμε από τον Όμηρο και τη μυθολογία. Είναι ένα σπάνιο ψηφιδωτό, πολύ ωραίο. Δείχνει έναν άνθρωπο ο οποίος επέλεξε για τον τάφο του ένα θέμα μυθολογικό. Έχει παιδεία, έχει μόρφωση. Το άρμα δείχνει πλούτο».
«Ο ηνίοχος είναι ο Θεός Πλούτωνας»
O καθηγητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου Θεόδωρος Μαυρογιάννης δίνει μια άλλη εκδοχή για το ποιος είναι ο άνδρας πάνω στο άρμα. Μιλώντας στο zougla.gr, υποστηρίζει ότι είναι ο Πλούτωνας. «Το ψηφιδωτό αυτό επιβεβαιώνει οπωσδήποτε τη χρονολογία της κ. Περιστέρη και μάλιστα εγώ πιστεύω ότι είναι πριν το 315 π.Χ.. Πρέπει να είναι περί το 320 π.Χ. Όσον αφορά την εικονογραφία, ο ηνίοχος, δηλαδή αυτός που βρίσκεται πάνω στο άρμα, κατά πάσα πιθανότητα είναι ο Πλούτων. Αυτό βέβαια θα το δούμε στη συνέχεια. Ο Ερμής ο οποίος προηγείται του άρματος του Πλούτωνα είναι γνωστό θέμα. Είναι ο Πλούτων, κατά την άποψή μου. Ο Θεός του Κάτω Κόσμου. Επειδή φοράει στεφάνι, δεν σημαίνει κάτι. Αυτό είναι το άρμα του θεού του Κάτω Κόσμου» τονίζει χαρακτηριστικά.
«Μπορεί να είναι κάποιος θεός ή ο νεκρός πάνω στο άρμα»
Η επίτιμη διευθύντρια Αρχαιοτήτων Κατερίνα Ρωμιοπούλου, σε δηλώσεις της στο zougla.gr, διευκρινίζει πως «πάνω στο άρμα φαίνεται ένας στεφανωμένος άνδρας ώριμος, που δεν ξέρουμε ποιος είναι. Μπορεί να είναι κάποιος θεός, αλλά μπορεί να είναι και ο ίδιος ο νεκρός. Το ότι έχει στεφάνι στο κεφάλι του είναι ένα σημαντικό στοιχείο. Περιμένουμε να δούμε και την υπόλοιπη σύνθεση. Στους τάφους της Βεργίνας έχει βρεθεί το ίδιο θέμα αλλά σε ζωγραφική. Είναι ένα θέμα αγαπητό, να δείχνουν πως κατεβαίνει κάποιος στον κάτω κόσμο, αλλά βέβαια όταν πρόκειται για κάποιο σημαντικό άτομο. Στον τάφο της Περσεφόνης υπάρχει κάτι ανάλογο, αλλά όχι ακριβώς το ίδιο, υπάρχει η κάθοδος στον Άδη».
Πηγή
Σαρκοφάγος με τους δώδεκα άθλους του Ηρακλή βρέθηκε σε βάθος τριών μέτρων, από αρχαιοκάπηλους στην περιοχή της Καισάρειας.
Επιστημονικός 